Tutaj jesteś: Home :: Dziecko :: Dziecko ze spektrum autyzmu w domu

Dziecko ze spektrum autyzmu w domu

Jednym z najbardziej kontrowersyjnych i najtrudniejszych działań w przypadku autyzmu, pozostaje diagnoza samego zaburzenia. Zazwyczaj mamy do czynienia ze skrajnymi zachowaniami – rodzice, a nawet terapeuci przypisują dzieciom autystycznym niepełnosprawność intelektualną, bądź też doszukują się wybitnych uzdolnień, charakterystycznych dla zespołu sawanta. Czym zatem jest autyzm i jakie zachowania tak naprawdę powinny zaniepokoić rodziców?



Czym jest autyzm?
Mówiąc o autyzmie, najczęściej przychodzi nam na myśl doskonały film „Rain Man” z Dustinem Hoffmanem, bądź też „Co gryzie Gilberta Grape`a” z Leonardo DiCaprio. Przedstawione tam zachowania bohaterów prezentowały różne oblicza autyzmu, a nawet - w przypadku Raymonda Babbita – można by się pokusić o diagnozę zespołu Aspergera (wraz z zespołem sawanta). Rzeczywistość jednak różni się od filmowych ujęć, o czym doskonale wie każdy rodzic dziecka, u którego postawiono diagnozę autyzmu. No właśnie, czym tak naprawdę autyzm jest?
Słowo autyzm wywodzi się z języka greckiego: autos – znaczy „sam”. Termin ten został wprowadzony przez szwajcarskiego lekarza Eugeniusza Bleudera w 1912 roku, dla określenia jednego z podstawowych objawów schizofrenii, charakteryzującego się zamknięciem w sobie oraz brakiem reakcji na zewnętrzne bodźce. Obecnie, autyzm rozumiany jest nieco inaczej – jako rozległe zaburzenie neurorozwojowe, które pojawia się przed 36. miesiącem życia. Treść pojęcia „autyzm” ulega jednak bieżącym modyfikacjom i jest nieustannie rozszerzana. Zaburzenie to jest traktowane bądź jako symptom choroby widoczny już w pierwszych 6. miesiącach życia dziecka, bądź też jako syndrom, czyli zespół objawów charakterystycznych dla danej jednostki chorobowej. Należy jednak podkreślić, że brak jest jednoznacznych objawów, jakie można uznać za specyficzne wyłącznie dla tej choroby, a także nasilenia ich występowania. Fizycznie, dzieci dotknięte autyzmem również nie odbiegają od swoich rówieśników. Dopiero szeroko zakrojone badania i obserwacje, pozwoliły potraktować autyzm, jako swego rodzaju kontinuum bądź też spektrum autystyczne, oparte na triadzie zaburzeń:

• naprzemiennych interakcji społecznych,
• werbalnego i pozawerbalnego komunikowania się,
• wyobraźni (głównie występowania sztywnych, powtarzanych wzorców zachowań, ujawniających się np. podczas zabawy).

Charakterystyka autyzmu
Dzieci ze spektrum zaburzeń autystycznych, w tym z autyzmem, są różnorodną grupą, zarówno jeśli chodzi o funkcjonowanie społeczne, komunikacyjne, jak i intelektualne. Zaproponowane, najbardziej charakterystyczne symptomy autyzmu, można zaliczyć do pięciu następujących kategorii, zgodnie z czasem występowania oraz ich nasileniem:

• trudności w kontaktach społecznych,
• trudności w werbalnym komunikowaniu się,
• trudności w pozawerbalnym komunikowaniu się,
• trudności w podejmowaniu zabawy oraz rozwijaniu wyobraźni,
• sprzeciw bądź opór wobec zmian.

Podejście do dziecka autystycznego różni się w zależności od tego, czy diagnoza dotyczy autyzmu typowego (z pełnym spektrum zaburzeń), czy też atypowego, określanego jako „cechy autyzmu” bądź „z pogranicza autyzmu”. Niektóre dzieci autystyczne nie opanowują w ogóle mowy, prezentują różne stopnie niepełnosprawności intelektualnej czy też duże deficyty w rozwoju społecznym, natomiast inne mogą być komunikatywne (a nawet gadatliwe), mogą wykazywać objawy przywiązania w stosunku do najbliższych (rodziców, opiekunów), a jednocześnie mieć trudności z nawiązaniem kontaktu z rówieśnikami czy przejawiać stereotypowe, schematyczne zachowania.

Wciąż z boku
Nieprawidłowości w przebiegu interakcji społecznych u dzieci autystycznych uważa się za najbardziej charakterystyczny przejaw tego zaburzenia. Ujawniają się one m.in. w nieprawidłowych kontaktach z dorosłymi oraz z rówieśnikami. Można zaobserwować brak przywiązania emocjonalnego, brak zróżnicowania zachowań wobec rodziców i obcych osób, unikanie kontaktu wzrokowego, brak udziału we wspólnej zabawie (często zabawa „obok”). Dzieci z autyzmem nie potrafią również odczytywać i interpretować znaczenia zachowań innych ludzi, co pociąga za sobą nieadekwatne zachowania społeczne i reakcje emocjonalne. Z uwagi na poziom oraz jakość kontaktów społecznych, wyróżniono trzy grupy dzieci autystycznych, tj.:

• The Allof Group – dzieci zamknięte w sobie, wycofane, trzymające się na uboczu, unikające kontaktów z innymi. Nie okazują one żadnych potrzeb społecznych, sprawiają wrażenie nieobecnych. Mają duże kłopoty w porozumiewaniu się, zazwyczaj nie mówią, nie nawiązują kontaktu wzrokowego, nie szukają wsparcia i pocieszenia, nie reagują na znikniecie z pola widzenia rodzica czy opiekuna. Ich aktywność ruchowa jest ograniczone, pełna schematy zmów, prostych zabaw.
• The Passive Group – dzieci bierne, pasywne w kontaktach społecznych. Nie inicjują one kontaktów społecznych, choć je akceptują (kontakty te mają charakter rutynowy, wyuczony). Zazwyczaj posługują się mowa, odpowiadają na pytania, wykonują polecenia. Ich zabawy są schematyczne i pozbawione spontaniczności.
• The Active-but-Odd Group – dzieci aktywne, spontanicznie próbujące nawiązać kontakt z rówieśnikami lub dorosłymi, choć robią to w specyficzny i mało skuteczny sposób (dominują, narzucają się).

Komunikuję się, czy nie?
Mowa w przypadku dzieci autystycznych jest bardzo różna – mogą wystąpić zarówno deficyty jakościowe, ilościowe, jak i deficyty w pragmatycznym użyciu języka. Jeśli chodzi o deficyty ilościowe, mogą one występować zarówno w mowie werbalnej (np. całkowity brak mowy – tzw. mutyzm, opóźnienie w rozwoju mowy itp.), jak i komunikacji pozawerbalnej (np. ograniczona gestykulacja i mimika).
Wśród deficytów jakościowych możemy wyróżnić echolalię (powtarzanie słów lub zwrotów wypowiedzianych przez inne osoby), nieprawidłowe użycie zaimków (dzieci często mówią o sobie używając trzeciej osoby liczby mnogiej, np. „Justyna chce ciastko”, zamiast „Ja chcę ciastko”), neologizmy (tworzą nowe słowa). Charakterystyczne jest również dosłowne rozumienie języka (dzieci autystycznie nie rozumieją przenośni, ukrytych znaczeń, żartów itp.) oraz nietaktowne uwagi (dzieci te dzielą się swoimi spostrzeżeniami nie rozumiejąc, że mogą kogoś urazić (np. „Ta pani jest gruba”).
Deficyty w pragmatycznym użyciu języka przejawiają się m.in. brakiem umiejętności naprzemiennego wysławiania się, prowadzenia dialogu, brakiem potrzeby komunikowania się z innymi osobami, monotonną mową, bez różnicowania tonu głosu, rytmu, melodii.

Z pudełka do pudełka, czyli moja zabawa
Obserwując zachowania dzieci autystycznych można zauważyć takie zachowania, jak: układanie przedmiotów w szeregu, kolekcjonowanie rzeczy mających określony kształt, kolor, wielkość, przywiązanie do niektórych przedmiotów. Zachowania tego typu są określane mianem rytualistycznych, bowiem opierają się na powtarzających się schematach zabaw, aktywności. Wiele dzieci z autyzmem przejawia ponadto zainteresowania cyframi, literami, komunikacją miejską, modelami samochodów itp. U wielu dzieci pojawiają się również zachowania stereotypowe, czyli powtarzające się (np. kiwanie się, kręcenie w koło, uderzanie głową, wpatrywanie w źródło światła itp.).
Niekiedy, mogą pojawić się również zdolności określane jako wysypkowe, np. zdolności matematyczne, muzyczne, plastyczne, dotyczące wąskiego obszaru funkcjonowania. Dotyczy to jednak nielicznych przypadków autyzmu – szacuje się, że wybitne zdolności posiada ok. 5 – 15 proc. populacji dzieci autystycznych.

Jak możesz mi pomóc?
W stosunku do dzieci z autyzmem powinny być podjęte nie tylko działania opiekuńcze, wychowawcze czy edukacyjne, ale również terapeutyczne, rehabilitacyjne oraz profilaktyczne. Celem rodzica oraz specjalistów, powinno być wszechstronne wspieranie rozwoju dziecka oraz korygowanie, kompensowanie i usprawnianie zaburzeń czy deficytów. Należy umożliwić im, poza kontaktem z grupą rówieśników, kontakt terapeutyczny z dorosłym terapeutom lub wolontariuszem (jeden na jeden). Przydatny będzie również indywidualny system komunikacji językowej, oparty na znalach językowych, budowanego stopniowo osobistego słownika i używanie go.
Ponieważ dzieci autystyczne, kiedy uczą się czegoś nowego, mają skłonność powracania do sztywnych, stereotypowych zachowań i problemy z dokończeniem rozpoczętych zadań, należy dzielić te zadania na mniejsze etapy tak, by były one dla dziecka jasne. Można posłużyć się np. serią obrazków, przedstawiającą poszczególne czynności, składające się na dane zachowanie.
Rodzic musi również prosto, czytelnie komunikować oczekiwania względem dziecka, unikając wieloznacznych wypowiedzi. Warto również nauczyć dziecko koncepcji czasu oraz stworzyć razem z nim rozkłady zajęć, a także jego obowiązków w domu. Dzieci autystyczne szczególnie potrzebują stałości i poczucia bezpieczeństwa, dlatego zawsze trzeba je uprzedzać o nadchodzących, nawet drobnych zmianach, np. „Ułóż jeszcze dwa klocki i kończymy zabawę”, „Teraz się ubierzemy i pójdziemy kupić mleko”.
Warto również dokładnie wsłuchiwać się w dziecko – nawet agresywne zachowania są komunikatem. Dziecko może np. rzucić grą, jeśli jest zbyt skomplikowana albo zbyt łatwa dla niego; odepchnąć gwałtownie to, czego nie chce; może okazać agresję, jeśli jest zmęczone, głodne, a wymaga się od niego innej aktywności.
W kontekście rozwijania funkcji poznawczych dziecka, rozwojowi sprzyjać będzie odkrycie i wykorzystanie jego mocnych stron (np. dobrej pamięci, zainteresowania tematem). Motywowaniu dziecka pomoże odkrycie, na czym mu zależy, co będzie stanowiło dla niego nagrodę za działania.

Wychowywanie dziecka autystycznego to droga przez nieznane tereny, ale czyż nie jest tak z każdym dzieckiem? Dostosowując swoją aktywność (i oczekiwania) do możliwości intelektualnych, komunikacyjnych oraz specyfiki funkcjonowania dziecka, można cieszyć się wspaniałym potomkiem, który choć różni się od swoich rówieśników, to wcale nie jest od nich gorszy.

Warto zajrzeć:
J.J.Błeszyński: Autyzm a niepełnosprawność intelektualna i opóźnienie w rozwoju, Harmonia Universalis, Gdańsk, 2011 r.
U. Frith: Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy, GWP, Gdańsk 2008 r.
H.Jaklewicz: Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza, przebieg, leczenie, GWP, Gdańsk 1993 r.
A.Maciarz, M.Biadasiewicz: Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera, Oficyna wydawnicza IMPULS, Kraków 2000 r.

Komentarze

Dodaj komentarz

Treść wiadomości:
Nazwa użytkownika:
Adres e-mail:
Kod weryfikacyjny: